Special: Gent en het meisje op de trein

Een meisje aan de overkant van de Oceaan, net afgestudeerd en vol energie, besluit een aantal maanden op reis te gaan. Het meisje is nog niet klaar voor de arbeidsmarkt en wil graag eerst de wereld verkennen. Ze boekt haar vliegtuigtickets en plant een trip doorheen het culturele Europa. Hoewel ze weinig weet over de geschiedenis van het oude continent, noch over de architectuur of de kunst die het heeft voortgebracht, weet ze door films en het internet dat er in Europa veel moois te zien is. Ze is benieuwd naar de fameuze Franse cuisine, het tot de verbeelding sprekende Colosseum in Rome en de kastelen en paleizen van het Noorden. Veel tijd om meer informatie op te zoeken heeft ze niet. Ze vertrouwt op de Europeanen die ze zal ontmoeten om haar meer te vertellen over hun eigen geschiedenis en erfgoed.

De eerste stop is België, het kleine landje, centraal gelegen en een ideale vertrekbasis voor haar trip doorheen Europa. Ze landt op een regenachtige dag op de luchthaven van Brussel, hoofdstad van Europa. Ze laat de stad echter nog even links liggen, want Brussel is ook het punt van waaruit ze haar terugvlucht moet nemen. Het meisje neemt de trein naar het provinciestadje, Gent. Een klein half uurtje later hoort ze de conducteur in een voor haar onverstaanbare taal de halte Gent afroepen.

Veel weet het meisje nog niet over Gent. Enkel dat het volgens The New York Times een verborgen parel is. Naast haar, op de trein, zit een jongeman. Aan zijn gedragingen merkt het meisje dat ook hij in Gent moet uitstappen. Hij ziet er niet gehaast uit en best intelligent. Ze spreekt hem in het Engels aan en vraagt of hij haar een beetje kan vertellen over de geschiedenis van de stad die ze op punt staat te bezoeken.

Inwoners van Gent zijn vaak trots op hun stad. De jongeman zal het meisje vol trots aanraden een bezoek te brengen aan het Gravensteen, de Grasleie of het Sint-Baafs. Al helemaal zeker zal hij haar vertellen over de vele gezellige restaurantjes en cafétjes in de binnenstad. Naarmate zijn muziekvoorkeur zal hij het meisje een avondje uit in de Kompass Klub aanraden. En heel misschien vertelt hij haar over het SMAK met haar boeiende collectie hedendaagse kunst. Het meisje vroeg echter niet naar tips voor leuke uitgaanplekjes, terrasjes of bezienswaardigheden. Het meisje wilde enkel wat achtergrondinformatie. In tegenstelling tot de moderne industriestad waar ze geboren werd, merkt ze dat deze stad een eeuwenoude geschiedenis heeft. Ze wil weten waarom je hier geen vijf stappen kan zetten zonder een prachtig, historisch gebouw te zien. Ze wil weten waarom hier reusachtige kerken werden gebouwd, burchten en begijnhoven te vinden zijn en huizen eruit zien als paleizen.

De geschiedenis van Gent is verbonden aan haar locatie. Ganda, de vroegere naam van Gent, betekent in het Keltisch samenvloeiing of monding. In het waterrijke landschap van zandig Vlaanderen was de samenvloeiing van de Schelde en de Leie een ideale nederzettingsplek. Toponiemen als berg, kouter, lei en gracht verwijzen nog steeds naar die oorspronkelijke topografie. Het was echter pas in de Romeinse tijd dat Ganda zich ontwikkelde als een voorname nederzettingskern. Vermoedelijk had Ganda een administratieve betekenis voor de hele streek, genaamd een Gallo-Romeinse 'vicus'. Inwoners leefden er voornamelijk van de handel.

In 629 werd de nederzetting gekerstend door zendeling Amandus. Hij werd hierbij gesteund door koning Dagobert I (629-639). Amandus stichtte langs de Schelde een aantal kerken en kloosters. Twee ervan zijn doorheen de geschiedenis enorm belangrijk gebleken voor de ontwikkeling van Gent, namelijk de Sint-Pietersabdij en de Sint-Baafsabdij. De ruïnes van deze twee kloosters zijn ook vandaag nog te bezoeken. De Sint-Pietersabdij werd gesticht op de zuidelijke flank van de Blandijnberg; de Sint-Baafsabdij ten oosten van de plaats waar Schelde en Leie samenvloeien.

Deze Merovingische kloosters waren eeuwenlang grootgrondbezitters die door leveringen in natura en betalingen in geld inkomsten vergaarden. Dankzij de vrijgevigheid van de graven van Vlaanderen breidden de kloosters zich gestaag uit. De Sint-Baafsabdij, toen nog het Gandaklooster genaamd, bezat in de negende eeuw domeinen in Haspengouw die verband hielden met Bavo, een edelman uit die landstreek. Bavo werd een volgeling van Amandus en verbleef van 648 tot 659 in Ganda. Hij trok zich nadien terug als kluizenaar, mogelijks in Mendonck. Bij zijn dood werd hij er begraven, vooraleer zijn overblijfselen naar het klooster werden overgebracht. De Bavocultus droeg bij tot de roem van het klooster, dat uiteindelijk de naam Sint-Baafsabdij kreeg.

Gent kent meer historisch relevante figuren dan enkel de Heilige Amandus en de Heilige Bavo. De vele standbeelden in de binnenstad getuigen hiervan. Velen weten echter niet meer wie ze waren en al zeker niet wat ze hebben verwezenlijkt. Het bekendste standbeeld van de stad is ongetwijfeld dat van Jacob van Artevelde (1290-1345) op de Vrijdagsmarkt. Artevelde leefde in een moeilijke tijd. Verschillende hongersnoden en pestepidemieën troffen Europa hard. De ongeziene sterftepieken bereikten midden 14e eeuw ook Vlaanderen en Gent. Het grote aantal erfenissen zorgde echter voor een herverdeling van de rijkdom. Arbeid werd schaars, waardoor de lonen stegen. Kortom, een 'gouden' tijdperk voor de georganiseerde ambacht. De politieke invloed van gilden en corporaties bereikte ongekende hoogten. De vele opstandige sociale bewegingen werden in die tijd een referentiepunt, zelfs tot in Parijs. Gent werd letterlijk een strijdkreet voor naar emancipatie en machtsdeling strevende ambachtslieden.

Toen tijdens de Honderdjarige Oorlog tussen Frankrijk en England de wolhandel met England verboden werd, slaagde de charismatische aanvoerder Jacob van Artevelde erin verschillende sociale groepen in een soort 'volksfront' te verenigen en het verbod te weigeren. In een dramatische politieke ceremonie op 26 januari 1340 liet Artevelde de Vlaamse steden de Engelse vorst Edward III op de Gentse Vrijdagsmarkt erkennen als koning van Frankrijk. De Graaf van Vlaanderen, loyaal aan de Franse koning, werd zo volledig buitenspel gezet.

Net als zovelen viel Artevelde uiteindelijk ten prooi aan zijn eigen ambities. Interne conflicten binnen het volksfront zorgden op 17 juli 1345 voor een politieke afrekening. Op 17 juli 1345 werd Jacob van Artevelde vermoord. Zijn invloed en politiek model bleef echter lang voortbestaan. In december 1385 werd in Vlaanderen echter de dynastie van de Dampierres door die van de Bourgondische hertogen uit het koninklijke geslacht der Valois vervangen. Hoewel met hertogen Filips de Stoute (1384-1404) en Jan zonder Vrees (1405-1419) Gent een relatief rustige modus vivendi kon uitwerken, werd onder de Bourgondische hertog Filips de Goede (1419-1467) volledig afgerekend met de politieke macht van de grote Vlaamse steden. Brugge viel in de jaren 1436-1438 waarna ook Gent in de jaren 1449-1553 tot een militaire confrontatie werd gedwongen.

Ondanks de onrustige tijden bloeide de artistieke productie in Vlaanderen. Het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck, één van de grootste artistieke verwezenlijkingen, was in 1432 klaar. Het vroeg-15e-eeuwse veelluik toont in het centrale paneel de aanbidding van het Lam door onder andere de heilige vrouwen en de kerkvaders. De enorme precisie waarmee personen en objecten worden afgebeeld is fenomenaal, doch perspectivistisch niet correct. In tegenstelling tot het Italiaanse lijnperspectivisme, paste men in Vlaanderen het atmosferisch perspectief toe. Hier ontstaat ruimtesuggestie door de kleur, vorm en textuur dichter bij de horizon te laten vervagen.

Onder de regering van Filips de Schone (1482/83-1506) werd een moeizaam herstel van de Vlaamse economie bewerkstelligd. Gent en Brugge verloren echter hun leidinggevende rol als internationaal handelscentrum ten voordele van de Brabantse stad Antwerpen.

Van de zoon van Filips de Schone (1482/83-1506), Karel V, vind je in de pittoreske buurt, het Prinsenhof, ook een standbeeld. Het Prinsenhof is tegenwoordig een rustige buurt. Tijdens de middeleeuwen had het echter een residentiële functie voor de vorstelijke familie. Het was graaf Lodewijk van Malle (1330-1384) die de vroegere residentie, het Gravensteen, niet comfortabel genoeg vond en besloot de residentie te verleggen naar Hof ter Walle, het latere prinsenhof. Het kasteel behield wel zijn algemene bestuursfunctie in het graafschap Vlaanderen. Het kasteel zoals we het vandaag kennen, heeft maar weinig gelijkenissen met het Gravensteen van toen. Toen in 1894 een grote restauratie van start ging onder leiding van architect, Joseph de Waele, werd naar het voorbeeld van de grote Franse restaurateur Eugène Viollet-le-Duc (1814-1879) gekozen voor een verregaande romantische interpretatie. Heel wat details in het huidige uitzicht komen niet overeen met de reële middeleeuwse situatie.

Het standbeeld van Karel V is relatief bescheiden. Dit toont de manier waarop Gent deze grote Europese leider altijd heeft gezien.Karel V werd in 1500 in Gent geboren. Tegen het jaar 1555 werd de telg uit het huis Habsburg de de facto leider van alle Nederlandse gewesten, Spanje en het Rooms-Duitse rijk. Zijn rijk, inclusief de Amerikaanse en Aziatische gebieden, was groter dan het vroegere Romeinse Rijk. Als laatste keizer van het Rooms-Duitse rijk wist hij met succes de aanvallen van het Ottomaanse Rijk af te slaan. Karel V ervoer het uiteenbrokkelen van de christelijke eenheid in Europa echter als een persoonlijk falen. De scheiding die de Reformatie met zich teweegbracht, had ook in Gent gewelddadige implicaties.

Het 16e-eeuwse Gent werd geplaagd door de nodige sociale en politieke spanningen. In 1530 kwam het tot een grote uitbarsting met het opmerkelijke succes van de radicaal protestantse beweging, de wederdopers, en de afwijzing van het gezag van de landvoogdes Maria van Hongarije, de zus van Karel V die over Gent regeerde in zijn afwezigheid. In 1540 keerde Karel V persoonlijk met een leger uit Spanje naar zijn geboortestad terug. Hoewel de diplomatie van zijn zus de gemoederen reeds had bedaard, besloot de vorst toch in te grijpen. Op 30 april 1540 werd de zogenaamde Carolijnse Concessie afgekondigd. De politieke macht van de middeleeuwse grootstad werd volledig ingetrokken. Een deel van de 14e-eeuwse stadsomwalling werd afgebroken en een dwangburcht, later het Spanjaardenkasteel genoemd, werd opgetrokken. Hiervoor werd de symbolisch belangrijke Sint-Baafskerk bij de Sint-Baafsabdij grotendeels gesloopt, bedoeld als psychologische kastijding van de Gentenaren.

Gent was een grootstad in de Middeleeuwen, maar ook in de Nieuwe Tijd werden prachtige monumenten nagelaten. Zo is er een opmerkelijke concentratie pronkerige stadspaleizen of hôtel de maître uit de achttiende eeuw, de zogenaamde Franse periode. De architectuurstijl van de gevels en decoratie varieert van barok tot rococo en classicisme naar empire. In de 19e eeuw, toen Gent als eerste stad op het vasteland industrialiseerde, ontstonden fabrieken en met de organisatie van de Wereldtentoonstelling van 1913 kwam het plan voor een nieuw treinstation in een stroomversnelling. De architect Louis Cloquet, bekend van het Postgebouw op de Korenmarkt en de universitaire instituten op de Bijlokesite, ontwierp het stationsgebouw langs de lijn Brussel-Oostende. In 1909 werd beslist het station te bouwen, een jaar later lagen de plannen op tafel, en in de herfst van 1912 was het station klaar. Het breed uitgewerkte Sint-Pietersstation in eclectische stijl bevat architectonische elementen uit middeleeuwse kastelen, Indisch ogende torentjes, Venetiaanse ornamenten en een uurwerktoren als een minaret. In de binnenzaal werden de wanden beschilderd met voorstellingen van Belgische steden en gezichten op Gent. Enkel materialen uit België werden gebruikt.

De geschiedenis van Gent is uiterst complex. Een toerist op zoek naar wat achtergrondinformatie hoeft echter niet meer te weten om ten volle van deze wonderlijke stad te kunnen genieten. Het meisje glimlacht naar de jongen, haalt haar fotocamera uit haar rugzak en begint aan haar bezoek.